To pytanie słyszałam wielokrotnie, bo jeśli czegoś nie ma, to może nie jest potrzebne. Ale prawda jest taka, że w wielu krajach opieka farmaceutyczna jest na porządku dziennym i farmaceuci mogą w pełni wykorzystać swoją wiedzę w codziennej pracy.
Dlatego na przykładzie opieki farmaceutycznej nad seniorami spojrzymy na rolę farmaceuty w zarządzaniu terapią lekową u pacjentów w podeszłym wieku. Przeanalizujemy korzyści z opieki farmaceutycznej oraz to w jaki sposób opieka farmaceutyczna może poprawić skuteczność terapii lekowej, zmniejszyć ryzyko działań niepożądanych oraz wspierać bezpieczeństwo pacjenta.
Opieka farmaceutyczna na świecie
Opieka farmaceutycznej na świecie, wykazuje znaczne zróżnicowanie w zależności od kraju i systemu opieki zdrowotnej. W krajach o rozwiniętej służbie zdrowia, takich jak Stany Zjednoczone, Wielka Brytania czy Australia, opieka farmaceutyczna jest często zintegrowana z systemem ochrony zdrowia, a farmaceuci odgrywają kluczową rolę w zarządzaniu terapią lekową pacjentów geriatrycznych. Badania wskazują, że w tych krajach opieka farmaceutyczna przyczynia się do redukcji kosztów leczenia i poprawy wyników zdrowotnych pacjentów.
W Polsce, podobnie jak w wielu innych krajach, zauważalny jest wyraźnie proces starzenia się społeczeństwa. Wzrost liczby osób w wieku emerytalnym wynika z kilku czynników, takich jak spadek liczby urodzeń i wydłużenie średniej długości życia. W 2023 r. osoby powyżej 65. roku życia będą stanowiły około 18%, a prognozy przewidują, że do 2050 r. ich udział przekroczy 30%.
Starzejące się społeczeństwo powoduje poważne wyzwania epidemiologiczne. Choroby przewlekłe, takie jak choroby serca, cukrzyca, choroby neurodegeneracyjne (jak np. choroba Alzheimera), stają się coraz powszechniejsze. W związku z tym rośnie zapotrzebowanie na opiekę medyczną, rehabilitacyjną i opiekuńczą.
Aby móc wdrożyć odpowiednie działania niezbędna jest całościowa ocena geriatryczna (COG). Jest to kompleksowe podejście do oceny stanu zdrowia osób starszych, które uwzględnia różne aspekty ich funkcjonowania – fizyczne, psychiczne, społeczne i funkcjonalne. Metoda ta jest powszechnie stosowana w geriatrii i ma na celu identyfikację problemów zdrowotnych, opracowanie planu leczenia oraz monitorowanie jego skuteczności.
Całościowa ocena geriatryczna jest kluczowym narzędziem w opiece nad osobami starszymi, które pozwala na holistyczne podejście do ich zdrowia i dobrostanu. Dzięki niej możliwe jest dostosowanie opieki do indywidualnych potrzeb pacjenta oraz poprawa jakości jego życia.
A jakie są wyzwania opieki nad seniorami?
U osób starszych często występują złożone problemy zdrowotne i funkcjonalne określane jako wielkie zespoły geriatryczne (WZG). Mają one znaczący wpływ na ich stan zdrowia oraz jakość życia. Tematyka ta jest istotna w polskiej literaturze medycznej, zwłaszcza w kontekście starzejącego się społeczeństwa i rosnącej liczby pacjentów geriatrycznych.
Leczenie seniorów wymaga więc indywidualnego podejścia i zazwyczaj obejmuje farmakoterapię, rehabilitację, wsparcie psychologiczne oraz interwencje socjalne – koordynacja opieki, wsparcie rodzinne i usługi opiekuńcze. Opiekunowie i rodzina odgrywają kluczową rolę w opiece nad pacjentami. Polskie badania wskazują na potrzebę wsparcia edukacyjnego i emocjonalnego dla opiekunów, a także na rozwój systemów wsparcia społecznego i instytucjonalnego.
W kontekście starzejącego się społeczeństwa, edukacja personelu medycznego oraz włączenie farmaceutów do czynnej pomocy pacjentom i ich rodzinom jest kluczowe. Wnioski z literatury podkreślają potrzebę zintegrowanej opieki geriatrycznej oraz znaczenie wczesnej diagnostyki i indywidualizacji terapii, co może przyczynić się do poprawy jakości życia osób starszych.
Ograniczona dostępność do lekarzy specjalistów to kolejny istotny problem w kontekście opieki nad seniorami. Kolejki do specjalistów mogą być długie, a terminy wizyt odległe, co opóźnia diagnostykę i leczenie. W takiej sytuacji farmaceuci odgrywają istotną rolę, dostarczając nie tylko leków, ale także porad dotyczących ich stosowania, monitorowania skuteczności i bezpieczeństwa terapii oraz edukacji pacjentów.
Przeciążony system ochrony zdrowia to problem, który dotyka wiele krajów, w tym Polskę. Liczba pacjentów przewyższa możliwości systemu, co prowadzi do nadmiernego obciążenia personelu medycznego, w tym lekarzy i pielęgniarek. Farmaceuci, dzięki swojej wiedzy i dostępności, mogą odciążyć system, przejmując niektóre zadania związane z opieką nad pacjentami, zwłaszcza w kontekście zarządzania farmakoterapią.
W literaturze naukowej można znaleźć wiele opracowań, które podkreślają znaczenie roli farmaceutów w opiece nad starszymi pacjentami oraz opisują wyzwania i korzyści związane z tym zagadnieniem. Starsi pacjenci często przyjmują wiele leków jednocześnie, co zwiększa ryzyko interakcji lekowych, działań niepożądanych i błędów w terapii.
Niezmiernie istotne jest monitorowanie terapii lekowej i optymalizacja schematów leczenia, aby zminimalizować ryzyko i poprawić skuteczność leczenia. Wielu seniorów może mieć problemy z pamięcią lub zrozumieniem skomplikowanych zaleceń lekarskich. Dlatego tak ważna jest edukacja pacjentów i ich opiekunów oraz uproszczenie schematów dawkowania.
Ale aby opieka farmaceutyczna nad seniorami mogła się rozwijać, konieczne są zmiany w polityce zdrowotnej, które uwzględnią:
- rozwój programów edukacyjnych dla farmaceutów; szkolenia i kursy specjalizacyjne mogą przygotować farmaceutów do pełnienia bardziej zaawansowanych ról w opiece zdrowotnej.
- wzmocnienie regulacji prawnych; stworzenie ram prawnych, które określą zakres i finansowanie opieki farmaceutycznej.
- promocja współpracy między zawodami medycznymi; inicjatywy promujące współpracę między lekarzami, pielęgniarkami a farmaceutami.
A jak to wygląda na świecie?
Farmaceuci zajmujący się opieką farmaceutyczną nad seniorami w Stanach Zjednoczonych są bardzo zajęci. Farmaceuci geriatryczni, zwani także farmaceutami konsultantami, specjalizują się w wydawaniu leków i doradzaniu starszym pacjentom w zakresie stosowanych leków. Farmaceuci ci pełnią rolę doradczą jako część zespołu opieki zdrowotnej opiekującego się osobami starszymi w wykwalifikowanej placówce opieki, placówkach opieki, hospicjach i wielu innych miejscach.
Ich główną rolą jest zapewnienie najlepszego zarządzania lekami w celu poprawy zdrowia pacjentów. Zwykle poświęcają dodatkowy czas na rozmowy z pacjentami, aby wyjaśnić, kiedy i jak przyjmować lek, opisując wszelkie potencjalne skutki uboczne oraz możliwe działania niepożądane.
Farmaceuci geriatryczni upewniają się, że nowy lek nie będzie wchodzić w interakcje z innymi lekami na receptę, suplementami diety lub lekami dostępnymi bez recepty przyjmowanymi przez pacjenta, ani nie przyczyni się do pogorszenia samopoczucia, na przykład nie spowoduje zawrotów głowy, które mogą prowadzić do upadków.
Wykonują też rutynowe badania, takie jak monitorowanie poziomu cukru we krwi i ciśnienia krwi, odpowiadają na pytania dotyczące różnych problemów zdrowotnych oraz pomagają pacjentom zaoszczędzić pieniądze, polecając leki generyczne lub specjalne programy ubezpieczeniowe.
Zapobieganie działaniom niepożądanym jest kluczowym celem farmaceuty geriatrycznego. Według statystyk, błędy w leczeniu powodują śmierć setek tysięcy osób rocznie, w tym błędy w dawkowaniu lub podawaniu leku. Ponieważ starsi pacjenci przyjmują często dużo różnych leków, ryzyko interakcji jest większe. Farmaceuci geriatryczni są przeszkoleni w zakresie wykrywania tego ryzyka i pomaganiu w jego ograniczaniu.
Kolejne zadanie farmaceuty geriatrycznego w Stanach Zjednoczonych, to pomoc w zapewnieniu pacjentom prawidłowego i konsekwentnego przyjmowania leków. Pacjenci nie zawsze rozumieją znaczenie przyjmowania leków zgodnie z zaleceniami. Jeśli przypiszą lekowi działanie niepożądane, takie jak zmęczenie lub bezsenność, mogą przerwać jego przyjmowanie. Farmaceuta geriatryczny bada takie sytuacje i, albo może zmienić schemat leczenia pacjenta, albo podkreślić potrzebę przyjmowania leku zgodnie z zaleceniami lekarza.
Zakończenie
Jak widać na przytoczonym przykładzie sąsiadów zza oceanu, mamy jeszcze wiele do zrobienia w kwestii opieki farmaceutycznej, która jest szczególnie istotna w związku ze zmianami zachodzącymi w społeczeństwie i jego starzeniu się. Mam nadzieję, że moje działania również przyczynią się do poprawy bezpieczeństwa terapii i wracania do zdrowia w sposób holistyczny i bezpieczny seniorów, a także wszystkich innych, którzy tego potrzebują.
